دولت طی ماه‌های اخیر دائما بر ضرورت استفاده از فضای مجازی و کسب‌وکارهای مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات برای ایجاد فرصت‌های شغلی تأکید کرده و بسترسازی برای رشد این قبیل کسب‌وکارها را این روزها بیشتر تحت عنوان کلی استارتاپ‌ها از آن‌ها یادمی‌شود، به عنوان یکی از برنامه‌های خود اعلام‌می‌کند.
این تأکید و جهت‌گیری را اگر واقعا چیزی فراتر از شعارهای معمول یا آمال و آروزهای زیبا باشد، باید به فال نیک گرفت خصوصا اینکه در گزارش‌های پیشین حکاک نشان‌داده‌بودیم که نسبت سرمایه‌گذاری به تولید ناخالص داخلی در کشور ما بسیار پایین‌تر از متوسط جهانی و حدود ۲۶ درصد است و این یعنی ایجاد شغل در کشور ما با روش‌های متداولی مانند سرمایه‌گذاری در صنایع موجود و رشته‌های معمول جواب نمی‌دهد و باید به سراغ حوزه‌ها و کسب‌وکارهای نو رفت. حال سؤال مهم این خواهدبود که ایران برای شغل‌آفرینی با کمک فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات چقدر آمادگی دارد؟ زیرساخت‌های لازم برای استفاده از فرصت‌های این فناوری که از آن به “آمادگی شبکه‌ای” یادمی‌شود، چقدر در کشور ما فراهم است؟
مجمع جهانی اقتصاد از سال ۲۰۰۱ میلادی گزارشی را به منظور اندازه‌گیری و مقایسه کشورها در این حوزه تهیه و تحت عنوان “گزارش جهانی فناوری اطلاعات و ارتباطات” منتشرمی‌کند.
این گزارش با همکاری دانشگاه کرنل و اینسید (INWEAD) تهیه شده میزان آمادگی پیشرانان انقلاب فناوری اطلاعات و ارتباطات را در سطح جهان با استفاده از “شاخص آمادگی شبکه‌ای” اندازه‌گیری می‌کند.
شاخص آمادگی شبکه‌ای یا به طور مخفف NRI شاخصی ترکیبی است که به چهار دسته اصلی، ۱۰ زیرشاخه و ۵۳ شاخص منحصربفرد تقسیم میشود. این شاخص‌ها به ترتیب عبارتند از:
شاخص محیطی شامل محیط سیاسی و تنظیم‌گری، محیط کسب و کار و نوآوری.
شاخص آمادگی شامل زیرساخت استطاعت در پرداخت، مهارت‌ها.
شاخص کاربرد شامل کاربرد برای افراد کاربرد برای کسب و کارها، کاربرد برای دولت.
شاخص تاثیر شاخص اثرات اقتصادی، اثرات اجتماعی.
جایگاه ایران در جهان
تازه‌ترین گزارش مجمع جهانی اقتصاد که توسط معاونت تحقیقات اتاق تهران ترجمه و منتشر شده، مربوط به سال ۲۰۱۶ میلادی است. بر اساس این گزارش ایران در شاخص آمادگی شبکه نمره ۳٫۷ از ۷ کسب کرده که در میان کشورهای مورد بررسی رتبه ۹۲ را دارد. این رتبه نسبت به سایر کشورهای دارای درآمد متوسط رو به بالا، رتبه قابل قبولی محسوب نمی‌شود با این حال، نمره ایران نسبت به سال ۲۰۱۵ حدود ۱/۰ و رتبه ایران ۴ پله ارتقا یافته‌است.
در زیرشاخه محیط ایران نمره ۳٫۹ و رتبه ۸۲ ، زیرشاخه آمادگی نمره ۴٫۶ و رتبه ۸۳، زیرشاخه کاربرد نمره ۳٫۳ و رتبه ۹۹ و زیرشاخه نمره ۳٫۲ و رتبه ۱۰۹ را داراست.
بهترین جایگاه ایران در شاخص‌های ده‌گانه آمادگی شبکه‌ای مربوط به شاخص استطاعت در پرداخت با نمره ۶ و رتبه ۳۷ و بدترین آن مربوط به شاخص کاربرد برای کسب و کار با نمره ۳٫۱ و رتبه ۱۲۶ بوده‌است.
در میان شاخص‌های آمادگی شبکه‌ای دو شاخص کاربرد برای کسب و کار و اثرات اقتصادی اهمیت ویژه‌ای برای فعالان اقتصادی دارد. در خصوص شاخص کاربرد برای کسب و کار، نمره ایران در زیرشاخه جذب فناوری در سطح بنگاه ۳٫۷ بوده که در میان ۱۳۹ کشور مورد بررسی رتبه ۱۳۲ را کسب کرده، در زیرشاخه استفاده واحدهای تجاری از اینترنت برای ارتباط با سایر کسب و کارها نمره ۳٫۹ و رتبه ۱۲۱ و در زیر شاخه میزان آموزش کارکنان در حوزه فناوری اطلاعات نمره ۳٫۲ و رتبه ۱۲۸ را کسب کرده‌است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که علی رغم رشد فناوری اطلاعات در کشور، بهره‌برداری مناسبی از فناوری اطلاعات در بنگاه‌های اقتصادی صورت نمی‌گیرد.
در خصوص شاخص اثرات اقتصادی نیز، نمره ایران در زیر شاخه تاثیر فناوری اطلاعات بر مدل‌های سازمانی جدید ۳٫۵ بوده که در میان ۱۳۹ کشور مورد بررسی، رتبه ۱۰۸ را کسب کرده‌است.
مقایسه جایگاه ایران نسبت به سایر کشورهای با درآمد متوسط رو به بالا
مقایسه جایگاه ایران نسبت به کشورهای با درآمد متوسط رو به بالا نشان می‌دهد که به غیر از شاخص استطاعت در پرداخت، در اکثر شاخص‌های آمادگی شبکه‌ای نمره پایین‌تری را کسب کرده‌است، خصوصاً در شاخص زیرساخت که فاصله زیادی میان ایران و سایر کشورهای با درآمد متوسط رو به بالا مشاهده میشود.
پایین بودن نمره ایران در شاخص زیرساخت، عمدتاً به علت امنیت پایین سرورهای اینترنت و کم‌بودن پهنای باند اینترنت در مقایسه با سایر کشورهای با درآمد متوسط رو به بالا است.
مقایسه جایگاه ایران نسبت به کشورهای منطقه
در بین کشورهای منطقه نیز ایران جایگاه مناسبی ندارد. در سال ۲۰۱۶ ، ترکیه با نمره ۴٫۴ رتبه ۴۸ را در شاخص آمادگی شبکه‌ای کسب کرده که نسبت به سال ۲۰۱۵ تغییری نداشته‌است.
در بین کشورهای منطقه امارات با نمره ۵٫۳ رتبه ۲۶ در شاخص آمادگی شبکه‌ای سال ۲۰۱۶ بهترین جایگاه را در بین کشورهای منطقه دارد.
