به گزارش حکاک نیوز، یکی از مشکلات بانک مرکزی در حوزه نظارت بی‌اطلاعی بانک از جزئیات عملکرد بانکها و عدم امکان نظارت لحظه‌ای بانک بود به‌طوری که پس از انتشار صورت مالی بانک مرکزی متوجه شرایط و عملکرد بانک می‌شد. اما به‌تازگی با راه‌اندازی سامانه سمات، نظارت بر تسهیلات‌دهی بانکها دگرگون شده است
سامانه سمات یکی از مهم‌ترین سامانه‌های بانک مرکزی برای نظارت بر فرایند اعطای تسهیلات در شبکه بانکی است. در ماه‌های اخیر بانک مرکزی برای تقویت نظارت خود فرایند سامانه را به جای ثبت اطلاعات پس از اعطای تسهیلات به ثبت اطلاعات پیش از اعطای تسهیلات و اخذ مجوز از سامانه برای پرداخت تسهیلات تغییر داده است.
برای آشنایی بیشتر با سامانه سمات محبوب صادقی، مدیر اداره اطلاعات بانک مرکزی به تشریح این سامانه پرداخته که در ادامه می‌خوانید:
الزام بانکها به ثبت ۱۰۰ گزینه اطلاعاتی برای پرداخت هر فقره وام در سامانه سمات
صادقی عنوان کرد: بانکها و مؤسسات اعتباری اطلاعات تسهیلات پرداختی و تعهدات ارائه شده به مشتریان خود را در سامانه سمات ثبت می‌کنند. در گذشته بانکها صرفاً امکان رؤیت اطلاعات تسهیلات پرداختی در همان بانک را داشتند. از زمانی که سامانه متمرکز سمات ایجاد شده و اطلاعات ثبتی شبکه بانکی در این سامانه برای کل شبکه به اشتراک گذاشته شد، هر بانک/مؤسسه اعتباری امکان رصد اطلاعات کلیه تسهیلات و تعهدات پرداختی در شبکه بانکی به شخص مورد استعلام را به دست آورده است.
به‌عنوان مثال اگر بانکی بخواهد وامی به یک فرد حقیقی یا حقوقی پرداخت کند، قادر است ببیند که آن فرد به بانک دیگری بدهی معوق بابت تسهیلات یا تعهدات دارد یا خیر. همچنین در صورت اطلاع بانک از درآمد اشخاص این امکان وجود دارد که چنانچه حجم تسهیلات دریافتی فرد مذکور به حدی باشد که بیش از درآمد وی باشد، تسهیلات مورد تقاضا را به وی پرداخت نکند.
در حال حاضر بالغ بر ۱۰۰ فیلد اطلاعاتی در سامانه سمات بابت هر فقره تسهیلات از بانکها اخذ می‌شود که هم شامل اطلاعات تسهیلات و هم اطلاعات شخص تسهیلات گیرنده است.
سامانه «ذینفع واحد و روابط اشخاص» به کمک سامانه سمات می‌آید
وی گفت: سامانه سمات بانک اطلاعاتی جامع تسهیلات و تعهدات بوده و فردمحور است. یک سامانه دیگر در حال طراحی است با عنوان ذینفع واحد و روابط اشخاص. این سامانه که تا حد زیادی هم جلو رفته است، یک سری از افرادی که به لحاظ قواعد و مقررات مربوطه، ذینفع واحد محسوب می‌شوند را شناسایی می‌کند و قواعد و ضوابط حاکم بر این اشخاص را اجرایی خواهد کرد.
درواقع سامانه دینفع واحد و روابط اشخاص با استعلام از سامانه سمات، گزارش‌دهی می‌کند. در حال حاضر از نظر بانک مرکزی کارهای مربوط به راه‌اندازی زیرساخت این سامانه انجام شده است، اما یک سری اقلام اطلاعاتی در زمینه شناسایی ارتباط اشخاص با یکدیگر وجود دارد که باید از سازمان‌ها و نهادهای دیگر بگیریم که در دست اقدام است. در این زمینه مدام دررفت و آمد هستیم و از دیگر بخش‌ها کمک می‌گیریم تا این اطلاعات اخذ شود تا بر این مبنا اتکای اطلاعات این سامانه به حدود ۹۹ درصد برسد تا امکان اخذ گزارش‌های نظارتی در حوزه تسهیلات براساس ذینفع واحد و روابط اشخاص، فراهم شود.
در حال حاضر سامانه سمات براساس اطلاعات هر شخص طراحی شده اما در تلاش هستیم با دریافت اطلاعات لازم از دیگر دستگاه‌ها و عملیاتی شدن سامانه ذینفع واحد و روابط اشخاص، از امکانات این سامانه در سامانه سمات بهره‌برداری کنیم.
بانکها ملزم به ثبت اطلاعات تسهیلات اعطایی در سامانه هستند
مدیر اطلاعات بانک مرکزی گفت: بخشنامه‌های متعددی صادر کردیم. بانکها یک کد ۱۶ رقمی حتما باید از بانک مرکزی اخذ کنند که امکان اعطای تسهیلات داشته باشند. علاوه بر این بانک مرکزی یکسری اقدامات کنترلی انجام می‌دهد که مشخص شود بانک در فرایند ثبت اطلاعات تسهیلات از سوی بانکها به درستی انجام شده باشد.
طبق قوانین و مقررات، ارکان اعتباری بانک درخصوص پرداخت تسهیلات تصمیم می‌گیرند و مسئولیت آن با خودشان است. الان بانکها را الزام کردیم قبل از اعطای تسهیلات استعلامات اعتبارسنجی مشتری را اخذ کنند. ما بانک را ملزم کردیم برای اعطای هر فقره تسهیلات به هر شخصی علاوه بر استعلام وضعیت چک‌های برگشتی و بدهی غیرجاری، از شرکت‌های اعتبارسنجی نیز استعلام و سپس به اعطای تسهیلات مبادرت کند.
بر این اساس بانکها موظف هستند که اهلیت همه متقاضیان وام را بررسی کنند. اگر یک فردی متقاضی یک میلیارد تومان تسهیلات می‌شود اما درآمد و سابقه اعتباری وی بسیار کمتر از این رقم است، بانک نباید به او تسهیلات بدهد چون منجر به افزایش مطالبات معوق خواهد شد. موضوع هوشمندسازی در دست اقدام است که در سال آینده بخش‌های از آن اجرایی خواهد شد.
وی در خصوص زمان راه‌اندازی سامانه سمات گفت: نسخه مبتنی بر وب‌سرویس آنلاین سامانه از سال ۱۳۹۸ راه‌اندازی شد. سال ۹۸-۹۹ بنده مصاحبه‌ای در این خصوص در تلویزیون انجام دادم اما با عنایت به توجه ویژه رئیس کل محترم جدید بانک مرکزی بر این موضوع، سامانه سمات بیشتر مطرح شده است و بر نقش پیش‌گیرانه سامانه سمات تاکید دارند و ما هم در حال اعمال تغییرات و افزایش قابلیت‌های سامانه بر این اساس هستیم تا از آن جهت نظارت هوشمند بر نهادهای تحت نظارت و نظارت بر معرف تسهیلات استفاده شود.
امکان کنترل رشد مانده تسهیلات بانک با سامانه سمات
صادقی درباره قابلیت های این سامانه گفت: در تلاش هستیم قواعد نظارتی را به صورت هوشمند پیاده کنیم. سامانه سمات یکی از ابزارهای کنترلی آن خواهد بود. اگر قرار است به‌دلیل ساختارهای مالی یک بانک، رشد ترازنامه یا رشد مانده تسهیلات یک بانک از یک رقم بیشتر نباشد می‌توانیم میزان فعالیت بانک را با این سامانه کنترل کنیم تا زمانی که ساختار مالی بانک بهبود یابد و عملکرد خود را به صورت عادی ادامه دهد.
در مرحله بلوغ سامانه سمات، برخی از مسائل نظارتی و کنترلی بانک مرکزی که تا پیش از این با بازرسی حضوری و دستی پیگیری می‌شد، به وسیله این سامانه انجام می‌شود. در حال حرکت به این سمت هستیم که مولفه‌های نظارتی را در سامانه ایجاد کنیم. اینکه در حال حاضر سامانه سمات اطلاعات تسهیلات و تعهدات را دارد یا خیر، بله این اطلاعات را دارد اما هدف این است که قواعد و مولفه‌های نظارتی را در سامانه پیاده‌سازی کنیم تا امکان کنترل و نظارت سیستمی فراهم شود. مثل همین موضوع کنترل نقدینگی، ذینفع واحد و تسهیلات و تعهدات کلان.
ثبت ماهانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار فقره وام در سامانه سمات
مدیر اطلاعات بانک مرکزی با اشاره به میزان اطلاعاتی که در سامانه ثبت شده است، گفت: در ماه حدود یک میلیون و ۱۰۰ هزار تا یک میلیون و ۲۰۰ هزار فقره تسهیلات ثبت می‌شود و از ابتدا تاکنون اطلاعات ۱۶۰ میلیون فقره وام در سامانه سمات ثبت می‌باشد که با توجه به گستردگی فیلدهای اطلاعاتی بابت هر فقره تسهیلات یا تعهدات، درمجموع ۱۵ تا ۱۶ میلیارد فیلد اطلاعاتی در این سامانه تاکنون ثبت شده است.
وی عنوان کرد: یکسری اطلاعات در سامانه قدیم بود که به سامانه سمات انتقال یافت. اگر سالانه ۱۴ میلیون فقره وام پرداخت شود، در مدت ۲٫۵ سال ۳۵ میلیون فقره می‌شود که بسیار کمتر از عدد ۱۶۰ میلیون فقره است. بنابراین این آمار برای چندین سال قبل از شروع به کار نسخه جدید سامانه تحت عنوان سامانه سمات است.
جلوگیری از اعطای تسیهلات مازاد به ذینفع واحد و سهامداران بانکها با راه‌اندازی سامانه ذینفع واحد و روابط اشخاص
صادقی درباره تسهیلات کلانی که سهامداران بانک ها دریافت می کنند و اینکه آیا سمات در مقطع فعلی می‌تواند این را رصد کند یا خیر؟ عنوان کرد: در قالب سامانه «ذینفع واحد و روابط اشخاص» که در حال راه‌اندازی است، این نوع تسهیلات هم رصد خواهد شد اما فعلا در قالب سامانه سمات ذینفع واحد قابل تشخیص نیست. با تکمیل سامانه ذینفع واحد و متصل شدن به سامانه سمات تشخیص داده خواهد شد. اگر این اتفاق بیافتد یک باره می‌بینید یک شرکت الف که در ظاهر هیچ ربطی به شرکت ب ندارد، ذینفع واحد هستند.
کنترل خلق پول بانکها با ابزار سامانه سمات
وی درخصوص تاثیر سامانه سمات بر کنترل خلق پول بانک ها عنوان کرد: رشد ترازنامه براساس این ضوابط برای بانک‌های دولتی در ماه ۲٫۵ درصد و برای بانک‌های غیردولتی ۲ درصد در ماه در نظر گرفته شده است. بانکها تاحدودی فعالیت‌شان در چارچوب این بخشنامه نبود اما بخش نظارت بانک مرکزی ورود کرد و الان می‌توانیم بگوییم تا حد زیادی در چارچوب کار می‌کنند.
از این طرف هم ما می‌خواهیم کنترل رشد ترازنامه بانک را سیستمی کنیم به این شکل که از همان اول در سامانه سمات برای بانک مشخص شود که رشد مانده تسهیلات اعطایی بانک در طول سال یا ماه چقدر می‌تواند باشد و بیش از آن امکان پذیر نباشد و سیستم جلوی اعطای تسهیلات را بگیرد. با این پیش‌شرط که از قبل به بانک اعلام شود و گفته شود سقف رشد تسهیلات‌دهی شما فلان مقدار است.
صحت‌سنجی اطلاعات ثبت شده در سمات به صورت هفتگی
مدیر اطلاعات بانک مرکزی درباره امکان ارزیابی و صحّت‌سنجی اطلاعات وارد شده توسط این سامانه بیان کرد: در گذشته به صورت ماهانه و در حال حاضر به صورت هفتگی گزارش می‌گیریم و به‌دنبال این هستیم که صحّت‌سنجی اطلاعات ثبت شده را به صورت روزانه انجام دهیم و به‌زودی به این مرحله خواهیم رسید. یعنی در پایان روز مطمئن شویم ارقام و اطلاعات وام‌گیرنده و اطلاعات مربوط به وام درست ثبت شده است یا خیر. الان در شرایط رصد و صحت‌سنجی هفتگی هستیم اما به‌تدریج به مرحله صحت‌سنجی روزانه می‌رسیم.
