به گزارش حکاک، تراکنش‌های انجام شده با ابزارهای پرداخت الکترونیک در جهان و ایران، سهم بسیار قابل ملاحظه‌ای را از تعداد و ارزش کل تراکنش‌های غیرنقد به خود اختصاص داده است. با این حال اما پول نقد همچنان یکی از اضلاع مهم تبادلات مالی خصوصا تبادلات خُرد در میان مردم است و به تبع آن، دستگاه‌های خودپرداز که یکی از اصلی‌ترین ابزارهای تأمین اسکناس بحساب می‌آیند نیز همچنان از کاربرد و نقش مهمی برخوردارند تا جایی که تعداد و سرانه این ابزارها، از جمله شاخص‌های ارزیابی کیفیت خدمات بانکی و پرداختی به جامعه تلقی می‌شود.

در ایران اما رشد و گسترش سریع ابزارهای پرداخت الکترونیک به‌ویژه کارتخوان‌ها طی سال‌های گذشته سهم خودپردازها را تا حدود زیادی کاهش داده‌است تا جایی که حتی برخی از پایان عمر این ماشین‌ها و ضرورت دست‌کشیدن از خرید و نصب‌شان سخن می‌گویند.

از سوی دیگر مشکلاتی که در تأمین اقلام اولیه تولید و نشر اسکناس وجود داشته و دارد نیز تمایل نهادهای مسئول را به ترویج استفاده از ابزارهای پرداخت الکترونیک و کاستن از سهم اسکناس و سکه در تبادلات بیشتر کرده‌است.

با این حال اما چه گزارش‌های داخلی و چه بررسی‌های مقایسه‌ای میان ایران و جهان گویای این واقعیت است که پول نقد و ابزارهای تأمین آن یعنی خودپردازها همچنان سهم بالایی در تبادلات پولی دارند و به این زودی‌ها نمی‌توان و نباید به حذف آن‌ها فکر کرد.

تعداد و پراکندگی دستگاه‌های خودپرداز در کشور

آن‌گونه که معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران بر مبنای آمار بانک‌مرکزی گزارش داده، در شهریور ماه ۱۳۹۷ در مجموع ۵۵,۲۸۲ خودپرداز بانکی در سراسر کشور فعال بوده که نسبت به شهریور سال گذشته، ۹,۵ درصد افزایش یافته‌است. در این مدت۳۹۹ میلیون تراکنش بانکی به ارزش ۱۰۲۸٫۵ میلیارد ریال در کل کشور انجام شده‌است.

بانک ملی به عنوان بزرگترین بانک دولتی ایران با ۷۷۶۷ خودپرداز در کل کشور، بیشترین تعداد دستگاه‌های خودپرداز را در میان سایر بانک‌ها به خود اختصاص داده به طوری که ۱۴ درصد از خودپردازهای کل کشور متعلق به این بانک است. پس از آن، بانک صادرات ایران که جزو بانک‌های غیردولتی دسته‌بندی می‌شود با ۵,۱ هزار دستگاه خودپرداز با اختصاص سهمی ۹ درصدی، در رتبه دوم قرار دارد.

بیشتر بخوانید:

بازار خودپرداز در ایران به کدام سمت می‌رود؟

مردم در کشورهای دیگر با خودپردازها چگونه زندگی می‌کنند؟

سقف برداشت از خودپردازها چقدر بشود تا ارزش ۲۵ سال قبل را داشته باشد؟

بیشترین تعداد دستگاه‌های خودپرداز بانک ملی به ترتیب در استان‌های تهران با۱۳۹۵ دستگاه، خراسان رضوی با ۵۰۶ دستگاه و اصفهان با ۴۴۸ دستگاه فعال است. بیشترین تعداد دستگاه‌های خودپرداز بانک صادرات نیز به ترتیب متعلق به استانهای تهران با ۹۵۳ دستگاه، اصفهان با ۵۱۵ دستگاه و خراسان رضوی با۳۹۹ دستگاه گزارش شده‌است.

تعداد دستگاه‌های خودپرداز بانک‌ها به ازای هر شعبه، یکی دیگر از شاخص‌هایی است که به تحلیل وضعیت خدمات بانک‌داری الکترونیک کمک می‌کند؛ در بانک ملی با ۳٫۲۷۵ شعبه در سراسر کشور به ازای هر شعبه موجود در کشور ۲٫۴ خودپرداز بانکی وجود دارد. در بانک‌های دی و سامان تعداد خودپردازها به ازای شعب موجود آن‌ها از سایر بانک‌ها بیشتر است. برخلاف آنچه به نظر می‌رسد در برخی بانک‌های دولتی از جمله ملی، مسکن و کشاورزی تعداد خودپردازها با توجه به تعداد شعب بانکی نسبت پایین است.

در شهریور ماه ۱۳۹۷ تعداد دستگاه‌های خودپرداز در بانک‌های دولتی ۱۵,۱۶۹ دستگاه و در بانک‌های غیردولتی ۱۵,۸۰۷ دستگاه بوده‌است. در واقع علیرغم اینکه تعداد بانک‌های دولتی بسیار کمتر از بانک‌های غیردولتی است حدود ۴۵ درصد دستگاه‌های خودپرداز بانکی متعلق به بانک‌های دولتی و ۴۷ درصد متعلق به بانک‌های غیردولتی است.

ارزش تراکنش‌های دستگاه‌های خودپرداز

بانک ملی در شهریور ۱۳۹۷با ۲۹٫۳ هزار میلیارد تومان تراکنش در مجموع بیشترین میزان تراکنش از طریق دستگاه‌های خودپرداز را در میان سایر بانک‌ها از آن خود کرده است. پس از بانک ملی، بانک ملت با ۱۴٫۴ هزار میلیارد تومان تراکنش در جایگاه دوم قرار دارد. در میان استان‌های مختلف نیز بیشترین ارزش تراکنش انجام شده از طریق خودپردازهای بانک ملی به ترتیب در استان‌های تهران با ۷,۵ هزار میلیارد تومان، اصفهان با ۲,۲ هزار میلیارد تومان و خراسان رضوی با ۱٫۸ هزار میلیارد تومان بوده و بیشترین ارزش تراکنش از طریق خودپردازهای بانک ملت نیز متعلق به استان‌های تهران با۲٫۷ هزار میلیارد تومان، خراسان رضوی با ۱٫۱ هزار میلیارد تومان و فارس با ۱,۱ هزار میلیارد تومان بوده‌است. نکته عجیب اینجاست که با وجود تعداد زیاد دستگاه‌های خودپرداز بانک صادرات، ارزش تراکنش دستگاه‌های این بانک در شهریور ماه صفر گزارش شده‌است!

 نمودار ارزش خودپردازها

همان‌گونه که در نمودار نشان داده شده، ارزش تراکنش‌ها در خودپردازهای بانک‌های دولتی حدود ۴۰۷ هزار میلیارد ریال و در خودپردازهای بانک‌های غیردولتی حدود ۲۵۸ هزار میلیارد ریال بوده‌است.

مقایسه‌ای با متوسط جهانی

مطابق آخرین آمار بانک جهانی در سال ۲۰۱۷، به ازای هر صد هزار نفر جمعیت بزرگسال جهان تعداد ۴۳٫۵ دستگاه خودپرداز وجود دارد. در این میان، کشور کانادا با ۲۲۷٫۸ دستگاه به ازای هر صدهزار نفر بزرگسال، بیشترین دستگاه خودپرداز را دارد و کشورهای سن مارینو (۱۸۲٫۹ دستگاه)، پرتقال (۱۶۸ دستگاه) و فدراسیون روسیه (۱۶۳٫۹ دستگاه) از این منظر در رتبه‌های بعدی قرار دارند. کمترین تعداد دستگاه های خودپرداز به ازای هر صد هزار نفر نیز در کشورهای سودان و افغانستان گزارش شده‌است.

بررسی تعداد خودپردازهای بانکی بر حسب در آمد کشورها در سال ۲۰۱۷ نشان می‌دهد تعداد خودپرداز به ازای هر صدهزارنفر جمیعت بزرگسال در کشورهای با درآمد بالا نسبت به سایر کشورها بیشتر است. بر حسب منطقه نیز در آمریکای شمالی نسبت به سایر مناطق در دنیا تعداد خودپردازها به ازای هر صد هزار نفر جمیعت بزرگسال بیشتر است. تعداد خودپردازهای بانکی در ایران، از خاورمیانه و شمال آفریقا بالاتر است، در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا این تعداد ۴۰,۷ است در حالی‌که این رقم برای ایران ۷۶,۵ است.

انجمن معاملات امن اروپا (EAST’) تخمین زده است که تا نیمه نخست سال ۲۰۱۸ در مجموع حدود ۴۱۴ هزار دستگاه خودپرداز بانکی در اتحادیه اروپا وجود دارد که نسبت به مجموع تعداد آن در سال ۲۰۱۷ حدود ۰٫۲ درصد افزایش یافته است. هر چند تعداد دستگاه‌های خودپرداز در بسیاری از کشورها کاهش داشته اما افزایش دستگاه‌های خودپرداز غیربانکی این تعداد را ثابت نگه داشته‌است. در میان کشورهای عضو اتحادیه اروپا، کشورهای انگلیس، آلمان و فرانسه بیشترین تعداد دستگاه‌های خودپرداز را به خود اختصاص داده‌اند.