با وجود گستردگی شبکه پرداخت الکترونیک در کشور ما بنظرمی‌رسد موانع یا شاید هم بتوان گفت مقاومت‌هایی در برابر اصلاح و تکمیل این شبکه وجوددارد. به عنوان مثال، سامانه پرداخت خرد یا شبکه آفلاین از جمله مواردی هستند که علی‌رغم تأکید کارشناسان طی سال‌های گذشته هنوز اقدام مؤثری برای ایجاد و توسعه آن‌ها انجام نگرفته‌است. به عقیده شما علت این تأخیر یا تعلل چیست؟
مهم‌ترین علت عدم موفقیت تلاش‌ها برای راه اندازی سامانه‌های پرداخت خرد در کشور ما، مدل اقتصادی یا همان «بیزینس مدل» اشتباهی است که در حوزه پرداخت الکترونیک با آن درگیر هستیم. یکی از مسائل اصلی در این مدل، گستردگی، سهولت در دسترسی و رایگان بودن شبکه پرداخت آنلاین در ایران است. به جرأت می‌توانم بگویم چنین شبکه وسیع و قابل اطمینانی از نظر دسترسی به صورت آنلاین در منطقه ما اصلاً وجود ندارد و در سطح جهان هم کم نظیر است. این البته لزوماً به معنای یک نقطه قوت نباید تلقی شود بلکه مشکلات و تهدیدهایی که طی سال‌های گذشته کشور ما از ناحیه تحریم‌های خارجی با آن مواجه بود، ایجاد چنین شبکه‌ای را به یک نیاز تبدیل کرده بود که نظام بانکی و سرمایه گذاران توانستند با صرف هزینه‌های قابل ملاحظه‌ای این نیاز را تا حدود زیادی برطرف کنند. به گونه‌ای که درحال حاضر ابزارهای پرداخت الکترونیک چه در بستر کارتخوان‌های فروشگاهی و چه در بستر تلفن‌همراه به اندازه کافی در اختیار و دسترس کاربران وجود دارد.
«اندازه کافی» براساس چه مقیاس و استانداردی؟ آیا استانداردی به عنوان سرانه دسترسی به ابزارهای پرداخت در دنیا تعریف شده است؟
من تا به حال استاندارد مشخصی ندیده‌ام ولی اطمینان دارم تمام زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری لازم برای اینکه یک تراکنش با یکی از ابزارهای پرداخت الکترونیک در لحظه و به صورت آنلاین با حداقل مشکل انجام شود در ایران فراهم است.
در چنین شرایطی طبیعی است که کنار گذاشتن شبکه موجود آنلاین و سرمایه‌گذاری برای ایجاد و جایگزینی شبکه آفلاین که بستری برای ایجاد کیف پول باشد، با اما و اگرهای فراوانی روبرو شود و تردیدهای جدی در مورد آن مطرح باشد. در یک مدل طبیعی، شبکه آنلاین در محدوده مشخصی گسترش پیدا می‌کند. این محدوده تا جایی است که هزینه برای ایجاد شبکه آنلاین توجیه داشته‌باشد ولی از یک مرزی به بعد، هزینه برای ایجاد شبکه آنلاین توجیه نخواهدداشت و باید به سراغ شبکه آفلاین رفت. در کشور ما ولی در یک مقطع زمانی خاص به هر دلیلی و علتی هزینه‌های فراوانی برای ایجاد شبکه آنلاین حتی در محدوده‌هایی که قاعدتا باید شبکه آفلاین پوشش داده‌می‌شد، صرف شده‌است. بنابراین اکنون در موضع برنامه‌ریزی یا انتخاب میان گسترش شبکه آنلاین یا آفلاین نیستیم. در حال حاضر ما با یک شبکه گسترده آنلاین روبرو هستیم که سؤال اصلی در مورد آن هزینه‌های مهاجرت به شبکه آفلاین است.
این تردیدها از جانب چه کسانی مطرح است؛ ارائه دهندگان سرویس یا کاربران؟
هر دو؛ ارائه‌دهندگان سرویس اعم از رگولاتورهای حاکمیتی، بانکها و شرکت‌های پی‌اس‌پی در مواجهه با این خواسته که سرویس‌های آفلاین باید توسعه پیداکند، این پرسش را پیش‌می‌کشند که با چه هزینه‌ای حداقل بخشی از تراکنش‌ها را از شبکه آنلاین به شبکه آفلاین مهاجرت بدهیم؟ کاربران هم قطعاً تمایلی به استفاده از سرویس‌های آفلاین نخواهند داشت چرا که شبکه آنلاین موجود تمام نیازهای آن‌ها را برآورده می‌کند. علاوه بر این وقتی کاربران بابت تراکنش‌های آنلاین بدون هیچ استثنایی در مورد مبلغ تراکنش، پراخت‌های خود را رایگان انجام می‌دهند چرا باید از مدل آفلاین استقبال کنند که غالباً با مفهوم «ولت» یا همان کیف پول گره خورده است؟ در شرایطی که بانکها بابت رسوب سپرده‌های کوتاه‌مدت هم ۱۰ درصد سود پرداخت می‌کنند منطقاً هیچ کاربری پول را از حساب بانکی خود خارج نمی‌کند تا در کیف پولی ذخیره شود که سودی به آن تعلق نمی‌گیرد.
ریشه عدم اقبال به شبکه آنلاین و پرداخت خرد و را می‌توان در نظام کارمزدی فعلی کشور هم سراغ گرفت؟
بله. در ابتدای صحبتم به مدل اقتصادی و درآمدی در حوزه پراخت به عنوان یکی از علل پا نگرفتن پرداخت خرد اشاره کردم. در بیزنس مدل فعلی کاربر هیچ هزینه‌ای بابت تراکنش آنی و آنلاین پرداخت نمی‌کند و شرکت پی‌اس‌پی هم بابت هر تراکنش، کارمزد دریافت می‌کند بنابراین کاملاً طبیعی است هر مدلی که به کاهش تعداد تراکنش‌ها منجر شود، به سود پی‌اس‌پی‌ها نیست. از آنجایی که در صورت ارائه خدمات پرداخت خرد که اساس آن مبتنی بر شبکه آفلاین است، قطعاً از تعداد تراکنش‌ها کم میشود، طبیعتاً این شرکت‌ها تمایلی به مهاجرت به سمت پرداخت‌های خرد ندارند.
در این شرایط ایجاد و توسعه شبکه پرداخت خرد از توجیهی برخوردار نخواهد بود؟
به عقیده من با وجود همه این عوامل، ایجاد و توسعه شبکه آفلاین و پرداخت خرد همچنان می‌تواند از توجیه برخوردار شود. کافی است آمارهای شاپرک را به صورت ماهانه و سالانه مقایسه کنیم؛تعداد تراکنش‌ها همچنان روند صعودی دارد و این یعنی با همین اندازه فعلی رشد اقتصاد کشور، هنوز بازارها و فعالیت‌هایی وجود دارند که هر ماه به مجموعه استفاده‌کنندگان از ابزارهای پرداخت الکترونیک اضافه می‌شوند. ضمن اینکه اندازه اقتصاد هم دائماً بزرگتر میشود بنابراین در آینده نه چندان دور شبکه پرداخت باز هم باید گسترش پیدا کند تا نیازهای بیشتر بازارها و کاربران را تکافو کند و این گسترش مستلزم سرمایه‌گذاری بیشتر و بیشتر است. این سرمایه‌گذاری می‌تواند به جای گسترش همین شبکه آنلاین، در راستای ایجاد و توسعه شبکه آفلاین و پرداخت خرد انجام بگیرد که مقرون به صرفه‌تر و اقتصادی‌تر است.
نکته توجیهی دیگر برای ایجاد شبکه پرداخت خرد، جلوگیری از ادامه تحمیل هزینه‌های بیشتر به شبکه بانکی است. شکی نیست که در مدل فعلی، فشار هزینه‌ای اصلی به بانکها وارد میشود که قطعاً با واسطه، مردم را هم متأثر می‌کند بنابراین ایجاد و توسعه شبکه پرداخت خرد باید در دستور کار قرار بگیرد تا از ادامه و افزایش این فشار هزینه‌ای به شبکه بانکی و نهایتا مردم جلوگیری شود.
علاوه بر این موارد نباید از این واقعیت هم غفلت کنیم که تمرکز بر پرداخت آنلاین، کاربران را از فوائد استفاده از پرداخت الکترونیک در بسیاری از حوزه‌ها محروم کرده‌است. به عنوان مثال در حوزه حمل و نقل عمومی عملاً از فوائد پرداخت الکترونیک محروم هستیم چرا که با مدل فعلی باید حتماً زمانی برای وارد کردن رمز، برقراری ارتباط آنلاین میان چند دیتاسنتر و… صرف شود و به این ترتیب عملاً امکان استفاده از ابزار پرداخت الکترونیک وجود ندارد چون منجر به ایجاد صف و اختلال در سرویس‌های عمومی میشود.
با این توضیحات عملاً نمی‌توانیم به خروج سرویس NFC از بن بست فعلی هم چندان امیدوار بود.
بله مگر اینکه تغییرات لازم اتفاق بیفتد. درحال حاضر تعداد کارتخوان‌های مجهز به NFC در بازار کم نیستند و بعضی شرکت‌های پی‌اس‌پی سرمایه‌گذاری قابل ملاحظه‌ای برای تجهیز شبکه خود به این دستگاه‌ها انجام داده‌اند اما ناهمخوانی مدلی که رگولاتور اجرا کرد با آنچه ما خود را برای آن آماده کرده‌بودیم باعث شده عملاً تراکنش‌های NFC در حد صفر باقی بماند و سرمایه‌گذاری‌های انجام شده، هدر برود. مدل بانک مرکزی بر وارد کردن رمز آن هم بر روی یک اپلیکیشن روی گوشی موبایل تمرکز دارد که به هیچ وجه برای کاربر جذابیت و سهولت ندارد. مدلی که ما خود را برای آن آماده کرده بودیم، با محوریت کیف پول و بر بستر شبکه آفلاین بود که روشی بسیار ساده و در عین حال امن است.
