حکاک: صدور کارت و نصب دستگاه کارتخوان بیشتر مدت‌هاست به دستمایه تبلیغات و خبرسازی شبکه بانکی در کشور ما تبدیل شده‌اند؛ کافی است اخبار بانک‌های خصوصی و دولتی را مدت کوتاهی پیگیری کنید تا با انبوهی از اطلاعیه‌ها مواجه شوید که از افزایش تعداد کارت‌های صادر شده توسط فلان بانک یا رکوردشکنی آن یکی بانک در نصب کارتخوان‌های متصل به حسابهایش خبر می‌دهند؛ اخباری که از مسابقه‌ای تمام‌نشدنی میان بانکها حکایت دارد.
صدور کارت و نصب دستگاه کارتخوان بیشتر مدت‌هاست به دستمایه تبلیغات و خبرسازی شبکه بانکی در کشور ما تبدیل شده‌اند؛ کافی است اخبار بانک‌های خصوصی و دولتی را مدت کوتاهی پیگیری کنید تا با انبوهی از اطلاعیه‌ها مواجه شوید که از افزایش تعداد کارت‌های صادر شده توسط فلان بانک یا رکوردشکنی آن یکی بانک در نصب کارتخوان‌های متصل به حسابهایش خبر می‌دهند؛ اخباری که از مسابقه‌ای تمام‌نشدنی میان بانکها حکایت دارد. تا اینجای کار شاید چندان عجیب نباشد. بانکها می‌توانند در همه چیز با هم رقابت کنند از نرخ سود و جوایز آنچنانی گرفته تا خدمات الکترونیک و صدور کارت‌های بیشتر. موضوع اما زمانی نگران‌کننده می‌شود که آمارها و تحلیل‌ها از زیان‌ده بودن خدمات بانکداری و پرداخت الکترونیک در بسیاری از بانکها حکایت دارند.
رقابت بر سر چیست؟
بانکها در ایران مانند همه بانک‌های دنیا به دنبال درامد بیشتر هستند. کانال‌های درآمدی بانکها البته متفاوت است ولی در کشور ما به دلائل و علل مختلف، تمرکز اصلی شبکه بانکی برای کسب درآمد، استفاده از مانده یا همان رسوب پول دارندگان حساب است. هر قدر این مانده بیشتر و هر قدر سهم حساب‌های رایگان مانند حساب‌های جاری و قرض‌الحسنه از این مانده بیشتر باشد، بانکها سود بیشتری می‌برند. به همین خاطر مدیران بانکی به هر دری می‌زنند و از هر ابزاری برای جذب منابع بیشتر استفاده‌می‌کنند. این تلاش البته قطعا در راستای کسب درآمد و سود بیشتر قابل توجیه است اما مشکل از آنجا ناشی می‌شود که گاهی هزینه‌ها و روش‌های جذب این منابع بیشتر از منافعی است که حاصل خواهدشد.
ابزارهای پرداخت الکترونیک و بخصوص کارتخوان‌های فروشگاهی از جمله ابزاری بحساب‌می‌آیند که بانکها با استفاده از آن‌ها تلاش می‌کنند منابع ارزان‌قیمت بیشتری برای خود دست‌و‌پا کنند. فوائد متعدد این ابزار در کنار رایگان بودن در اختیار داشتن و استفاده از آن، طی سال‌های اخیر افراد بیشتری را تشویق کرده که تقاضای نصب کارتخوان داشته‌باشند. بانکها هم در ازای ارائه این وسیله به متقاضیان با آن‌ها شرط می‌کند که حساب متصل به کارتخوان حتما در همان بانک باشد. به این ترتیب بانک هزینه اجاره ماهانه، پرستاری وکارمزد تراکنش خرید کارت‌های سایر بانکها را متقبل می‌شود به این امید که رسوب پول‌های پذیرنده در حساب متصل به کارتخوان بماند و بتواند از محل این مانده، درآمدی کسب کند.
نسبت پول‌های ورودی و خروجی بوسیله کارتخوانها چقدر است؟
طبیعتا هر بانکی در ازای نصب هر دستگاه کارتخوان باید به سوال پاسخ دهد که آیا مانده پول در حساب پذیرنده و درآمد حاصل از آن به اندازه‌ای خواهدبود که نه تنها تکافوی هزینه‌های نصب و… کارتخوان را بکند بلکه سودی هم داشته‌باشد؟
این سوال درباره کارت‌های بانکی هم که هر بانک صادر می‌کند، مطرح است؛ از آنجایی که دارندگان کارت یک بانک با خرید کردن بوسیله کارتخوان‌هایی که به حساب دیگر بانکها متصل است در واقع پول خود را از حسابشان در یک بانک به یک بانک دیگر منتقل‌می‌کنند بنابراین هر بانک باید نسبتی میان تعداد کارت‌هایی که صادر‌می‌کند و تعداد کارتخوان‌هایی که به حساب‌های پذیرندگان در همان بانک متصل است، برقرارکند تا کارت‌های صادرشده توسط آن بانک کمتر به ابزاری برای انتقال پول به حساب ساسر بانکها تبدیل شود.
به همین اعتبار یکی از شاخص‌های مهم، اگر هر بانک مجموع پولی که بابت تراکنش خرید روی دستگاه‌های کارتخوانی متصل به حسابهایش وارد می‌شود را از مجموع مقدار پولی که بابت تراکنش خرید کارت‌های همان بانک روی دستگاه‌های کارتخوان متصل به حساب‌های دیگر بانکها از آن بانک خارج می‌شود، محاسبه کند به این نتیجه خواهدرسید که نصب کارتخوان‌های بیشتر و صدور کارت چقدر برایش در جمع‌آوری منابع یا از دست‌دادن منابع مفید یا مضر بوده‌است.
به عبارت دیگر تفاضل کل منابع ورودی و خروجی نشان‌می‌دهد آیا نقش بانک به عنوان بانک پذیرنده برای وی مقرون به صرفه است یا خیر؟
نمودار ذیل که از گزارش خردادماه ۹۶ شاپرک استخراج شده‌است، اختلاف ارزش ریالی بین تراکنش‌های پذیرش شده و تراکنش‌های صادر شده هر بانک را نشان داده‌است. در این نمودار ارقام مثبت بیانگر عملکرد مطلوب بانک در جذب منابع مالی است چراکه در این صورت، بیش از آنکه پولی از حساب‌های آن بانک خارج شود، پول وارد حساب‌های پذیرندگانش شده‌است.
واقعیت چیست؟
این نمودار واقعیت‌های تلخی را آشکار می‌کند؛ از میان ۳۶ بانک و مؤسسه اعتباری مورد بررسی در گزارش شاپرک، مانده پول تنها در ۹ بانک از محل تفاضل منابع ورودی و خروجی روی کارتخوانها، مثبت است. به عبارت دیگر اشتباهات مدیران ۲۵ بانک و مؤسسه کشور در جانمایی کارتخوانها، تعداد آن‌ها و صدور بی‌رویه کارت باعث شده‌است بیشتر از آنکه پولی به حساب‌های پذیرندگان در بانک آن‌ها واریز شود، منابع به سایر بانکها منتقل‌شود.
این ۲۵ بانک و مؤسسه در خرداد ماه بالغ بر ۲۲ هزار و ۸۰۰ میلیارد ریال بیشتر از آنکه پولی بابت تراکنش خرید در حساب پذیرندگانشان بماند، منابع از دست‌داده‌اند.
بیشترین تفاضل مثبت متعلق به بانک‌ملت با ۱۶۶,۰۸۵ میلیاردریال و منفی‌ترین متعلق به بانک ملی با ۶۲,۸۷۶ میلیاردریال است.
واقعیت نگران‌کننده‌تر اینکه ۱۱ بانک از ۲۵ بانک و مؤسسه‌ای که تفاضل منفی و خروج منابع دارند، بانک‌های دولتی و نیمه‌دولتی هستند.
کدام بانکها بیشترین منابع را از دست‌می‌دهند؟
سه بانک ملت، سامان و پارسیان بیشترین اختلاف مثبت در مبلغ تراکنش‌های صادرشده و پذیرش شده را دارا هستند و بانک‌های ملی ایران، موسسه اعتباری نور و آینده بیشترین
اختلاف منفی در این خصوص را دارند. این بدان معناست که وجوهات ذخیره شده در حساب‌های دارندگان کارت عمدتا از طریق ابزار پرداخت الکترونیک از بانک‌های ملی ایران، موسسه اعتباری نور و آینده به سمت بانک‌های ملت، سامان و پارسیان در حال انتقال است. بانک دولتی مسکن
که اردیبهشت ماه جایگاه دوم را در این فهرست داشت در مکان چهارم و موسسه اعتباری نور که همانه در جایگاه هفتم قرار داشت، خرداد ماه در مکان دوم جای گرفته است.
