به گزارش حکاک از پیوست، اعلام رسمی همه‌گیری ویروس مشهور به کرونا در ایران، دامنه گسترده‌ای از پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و حتی فرهنگی را به دنبال داشت. یکی از حوزه‌هایی که به‌شدت تحت تأثیر این همه‌گیری قرار گرفت، کسب‌وکارهای خرد بودند که در پی کاهش عمومی خرید و اعمال محدودیت‌ها به‌شدت دچار رکود شدند. این رکود که در بسیاری از اصناف در حد تعطیلی کامل بود علاوه بر مشاهدات میدانی از رهگذر فراگیری استفاده از ابزارهای پرداخت الکترونیکی در آمار تراکنش‌های موسوم به تراکنش‌های شاپرکی کاملاً مشهود است تا جایی که بیراه نیست اگر این آمار را دماسنج رونق و رکود اقتصاد خرد در ایران بدانیم.
بر همین اساس، در گزارشی که توسط شرکت شاپرک با عنوان «بررسی تأثیرات شیوع بیماری کرونا بر کسب‌وکار اصناف» از تغییرات تراکنش‌ها در هفته‌های نخست اعلام رسمی همه‌گیری کووید ۱۹ تهیه‌شده و پیوست به نسخه‌ای از آن دست پیداکرده، تصویر جامعی از بازتاب اعمال محدودیت‌ها و تغییر رفتار عمومی طی هفته آخر بهمن‌ماه ۹۸ تا هفته نخست اردیبهشت‌ماه ۹۹ ارائه‌شده است.
تغییرات تراکنش از چه زمانی شروع شد و چگونه ادامه یافت؟
تعداد و مبلغ تراکنش‌های شبکه پرداخت همه‌ساله در ماه‌های پایانی سال با رشد قابل‌توجه همراه بوده است تا جایی که در اسفندماه هرسال تعداد و مبلغ تراکنش‌های شاپرک به بیشترین مقدار خود در طی سال می‌رسید.
سال ۹۸ نیز طبق روال هرسال تعداد و مبلغ تراکنش‌ها در شبکه پرداخت الکترونیکی روند افزایشی خود را آغاز کرده بود اما انتشار خبر رسمی شیوع بیماری کرونا در اواخر بهمن‌ماه همان سال باعث تغییرات بزرگی در رفتارهای مصرفی مردم، اعمال محدودیت‌های ضروری و به‌تبع آن تغییر روند صعودی تراکنش‌ها شد.
شدت تغییرات رفتاری به حدی بود که تنها پس از چند روز از اعلام رسمی همه‌گیری کووید ۱۹ در ایران، پیامدهای این شیوع در شبکه پرداخت کشور نمایان شد؛ از هفته ۴۹ سال نرخ رشد هفتگی تعداد تراکنش‌ها منفی شد و این روند تا هفته پایانی سال ادامه داشت. اگرچه این روند نزولی در هفته پایانی سال متوقف شد اما رشدی بیشتر از ۰٫۷ درصد اتفاق نیفتاد که البته موقتی نیز بود چراکه در هفته نخست سال ۹۹ تعداد و مبلغ تراکنش‌های شاپرک به ترتیب با کاهش ۵۰ و ۶۸ درصدی همراه بود.
این روند اما با پایان تعطیلات نوروز و اتمام قرنطینه از هفته دوم سال ۹۹ به قوس صعودی تبدیل شد تا جایی که در هفته ۴ سال ۹۹ با اجرای طرح فاصله‌گذاری اجتماعی هوشمند توسط دولت، افزایش ۲۲ درصدی در تعداد و ۲۸ درصدی در مبلغ تراکنش‌های شاپرکی را شاهد بودیم. در هفته ششم سال و با آغاز ماه مبارک رمضان مجدداً از شتاب افزایش آمار شبکه پرداخت کاسته شده و در هفته نهم با گذر از این ماه و تعطیلات عید سعید فطر با رشد ۵ درصدی در تعداد و ۴ درصدی در مبلغ تراکنش‌ها مواجه بودیم.
کدام اصناف بیشترین کاهش تراکنش را تجربه کردند؟
باوجود عمومیت و فراگیری کاهش تراکنش‌ها اما میزان اثرپذیری اصناف و کسب‌وکارها از پیامدهای همه‌گیری کووید ۱۹ متفاوت بود. در یک نگاه کلی می‌توان گفت اصناف ارائه‌کننده انواع خدمات تخصصی و عمومی شاهد شتاب بیشتری در میزان کاهش تعداد و مبلغ تراکنش‌های خود براثر شیوع بیماری کرونا بودند.
بر اساس پایش‌های انجام‌شده درمجموع ۴ گروه صنفی سرگرمی‌ها، آموزش و فرهنگی و حمل‌ونقل از اصناف ارائه‌کننده خدمات و گروه صنفی طلا و جواهر از مجموعه اصناف فروشنده کالا، دارای بیشترین میزان کاهش در تعداد و مبلغ تراکنش بودند. این اتفاق اما چندان عجیب نیست و به‌طور طبیعی نیز بر اساس استانداردهای جهانی خانواده‌ها در همه جای دنیا در مواقع بحرانی ابتدا از سبد محصولات خدماتی کاسته و با تشدید بحران به سمت کاهش اقلام سبد کالاهای مصرفی خود خواهند رفت.
کدام کسب‌وکارها رونق بیشتری گرفتند؟
در نقطه مقابل گروه‌های صنفی دارای بیشترین میزان کاهش در تعداد تراکنش، ۳ گروه صنفی خوراک، شیمیایی، آرایشی و بهداشتی و سلامت که از فروشندگان کالا به‌حساب می‌آیند در زمره اصناف دارای کمترین میزان کاهش در تعداد تراکنش قرار داشتند. همان‌طور که انتظار می‌رفت گروه صنفی آرایشی و بهداشتی و سلامت با توجه به رونق کسب‌وکاری در زمان شیوع بیماری ازجمله گروه‌های صنفی دارای کمترین میزان آسیب در زمان شیوع این بیماری بوده است. گروه صنفی ارائه‌کننده خدمات مالی که بیشترین پذیرنده فعال در آن بانک‌ها، کارگزاری‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌باشند با توجه به نوع کسب‌وکار و عدم تعطیلی در ایام شیوع بیماری کرونا دارای تعداد تراکنش تقریباً ثابت بود و تغییرات در آن بسیار کم است.
تغییرات تراکنشی در کدام مناطق کشور بیشتر و کمتر بود؟
در میان استان‌های کشور نیز استان‌های تهران، هرمزگان، فارس و بوشهر بیشترین کاهش در تعداد تراکنش را تجربه کردند. استان تهران به خاطر تمرکز زیاد تعاملات پولی و جمعیت بالا، پس از تعطیلی اکثر کسب‌وکارها و آغاز دوران قرنطینه از روزهای ابتدایی شیوع بیماری، بیشترین مقدار کاهش در تعداد و مبلغ تراکنش‌ها را تجربه کرد.
با بررسی کاهش تعداد و مبلغ تراکنش‌های استانی ۳ مورد قابل‌اعتنا است؛ نخست اینکه اکثر استان‌های دارای بیشترین میزان کاهش در تعداد و مبلغ تراکنش ازجمله استان‌های سیاحتی بودند و با توجه به اینکه شیوع بیماری کرونا در ایام تعطیلات نوروز اتفاق افتاد، کاهش مسافران ورودی به استان‌های سیاحتی کشور بر کاهش تعداد و مبلغ تراکنش‌های این استان‌ها تأثیر منفی گذاشته است. تعطیلی کسب‌وکارها در داخل این استان‌ها نیز موجب کاهش تراکنش‌های روزانه افراد بومی شد و از طرف دیگر کاهش مسافران نیز بر کاهش تعداد و مبلغ تراکنش‌های آن‌ها اثرگذار بوده است.
زمان شیوع بیماری کرونا نیز بر تعداد و مبلغ تراکنش‌های استان در بازه زمانی هفته ۴۹ سال ۹۸ تا هفته‌های نخست سال ۹۹ تأثیرگذار بوده است. تمامی استان‌های نامبرده جز استان‌های دارای وضعیت ویژه در همان آغاز شیوع این بیماری در کشور بودند بنابراین میزان تغییرات در این استان‌ها بیشتر بوده است. در برخی دیگر از استان‌ها نظیر خوزستان که در ابتدا جزو استان‌های کم مبتلا بودند و بعداً شیوع این بیماری در آن‌ها به مرز هشدار رسید، هم‌زمان با افزایش همه‌گیری، شاهد کاهش تعداد و مبلغ تراکنش‌های شاپرکی بودیم.
در برخی از استان‌های کشور نیز نظیر گیلان و مازندران که علیرغم توصیه‌های دولت پذیرای مسافران در ایام تعطیلات بودند، نمی‌توان بررسی دقیقی از تأثیرات شیوع این بیماری بر تعداد و مبلغ تراکنش‌ها داشت.
