به گزارش حکاک، محاسبه خط فقر همواره یکی از موضوعات محل مناقشه در اقتصاد ایران بوده‌ تا جایی که هیچ نهاد و دستگاهی به طور رسمی مسئولیت محاسبه این شاخص را به عهده نگرفته‌است. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی به همین دلیل چند سالی است که دست به محاسبه خط فقر می‌زند. این محاسبه هر سال براساس داده‌های خام هزینه و درآمد خانوار که توسط مرکز آمار منتشر می‌شود، به‌روزرسانی و عدد خط فقر برای سال جدید محاسبه می‌شود. از آنجایی که داده‌های مرکز آمار معمولا با تأخیر منتشر می‌شود، مرکز پژوهش‌های مجلس تا پیش از انتشار رسمی آمارها، به برآورد اولیه خط فقر به صورت فصلی با استفاده از شاخص‌های قیمت استانی در گروه‌های مختلف هزینه‌ای می‌پردازد.

آنچه دراین گزارش از فقر مورد نظر بوده، “خط فقر مطلق” است. فقر مطلق، ناتوانی در کسب حداقل استاندارد زندگی تعریف شده‌است. در واقع فقر مطلق، شرایطی است که افراد گرفتار به آن امکان دسترسی به حداقل‌های معیشت را نیز ندارند. این فقر تحت تأثیر توزیع درآمد در جامعه قرار ندارد. به هیم خاطر هم در برخی از کشورهای پیشرفته ممکن است فقیر مطلق وجود نداشته باشد ولی در کشورهایی که دچار فقر مطلق هستند، بخشی از جامعه هنوز امکان دستیابی به حداقل‌های زندگی را ندارند.

براورد خط فقر در نیمه سال ۹۷

مرکز پژوهش‌های مجلس در تازه‌ترین گزارشی که درباره خط فقر داشته، این شاخص را برای سال‌های ۹۶ و نیمه اول ۹۷  براساس داده‌های خام سال ۹۵ محاسبه شده‌است.

خط فقر در بهار ۱۳۹۷ نسبت به بهار ۱۳۹۶ در مناطق مختلف کشور حدود ۹ تا ۱۱ درصد رشد داشته و این رشد برای تابستان ۱۳۹۷ نسبت به تابستان ۱۳۹۶ به حدود بین ۲۲ تا ۲۵ درصد رسیده است.

خط فقر در تابستان ۱۳۹۷ نسبت به بهار ۱۳۹۷ نیز رشد قابل ملاحظه‌ای داشته به طوری که برای مثال در شهرستان تهران، خط فقر در تابستان نسبت به بهار ۱۱ درصد و در برخی دیگر از شهرستان‌ها و استان‌ها بیش از ۱۳ درصد رشد داشته‌است. این در حالی است که طی این بازه زمانی به طور معمول درآمد خانوار در بهترین حالت ثابت است یا حتی به واسطه از دست دادن شغل ممکن است با کاهش نیز مواجه شده باشد بنابراین با توجه به رشد خط فقر و افزایش خط فقر در حالی که درآمد خانوار ثابت است، می‌توان انتظار داشت که درصد بیشتری از افراد جامعه به زیر خط فقر رفته باشند و نرخ فقر نسبت به رقم حدود ۱۵ درصدی در سال ۱۳۹۵ با افزایش مواجه شده باشد.

همچنین با توجه به روند فزاینده شاخص عمومی قیمت‌ها در حالی که پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال ۱۳۹۷ نرخ تورم نقطه به نقطه به حدود بین ۴۰ تا ۵۰ درصد برسد، خط فقر در ماه‌های آینده مجددا افزایش خواهد یافت که نتیجه آن فرورفتن خانوارهای بیشتری به زیر خط فقر خواهد بود.

کدام شهر رکورددار فقر است؟

بالاترین خط قفر ماهانه برای شهرستان تهران بدست آمده که در سال ۱۳۹۵ برای یک خانوار چهار نفره دو میلیون و هفتاد و شش هزار تومان محاسبه شده و در تابستان ۱۳۹۷ حدود دو میلیون و هفتصد و بیست و هشت هزار تومان برآورد شده است. نکته قابل توجه آنکه خط فقر تهران تنها در تابستان ۱۳۹۷ نسبت به بهار ۱۳۹۷ حدود سیصد هزار تومان برای یک خانوار چهار نفره افزایش داشته که این موضوع می‌تواند نشان‌دهنده قرار گرفتن افراد بیشتری در زیر خط فقر در سال ۱۳۹۷ نسبت به سال‌های قبل باشد.

با توجه به اینکه فقرا نسبت به سایر افراد جامعه، سهم بیشتری از هزینه‌های خود را به گروه “خوراکی” تخصیص می‌دهند، پیش‌بینی می‌شود با توجه به رشد قابل توجه شاخص قیمت برخی گروه‌ها نظیر گروه خوراکی در سال ۱۳۹۷ نسبت به سال‎های گذشته، خط فقر نیز در ادامه سال ۱۳۹۷ با نرخ رشد بیشتری روبه رو باشد.

شهرستان‌های دارای فقر مطلق بیشتر

بعد از تهران، با اختلاف نسبتا زیادی یعنی حدود ۹۰۰ هزار تومان برای یک خانوار چهار نفره، هشت شهرستان بزرگ کشور که جمعیت بالای یک میلیون نفر دارند، قرار گرفته‌اند. این استان‌ها و شهرستان‌ها عبارتند از استان‌های کرمانشاه، البرز، قم، تهران و شهرستان‌ شیراز. در این مناطق خط فقر در تابستان ۱۳۹۷ حدود یک میلیون و هشتصد و ده هزار تومان برای خانوار چهار نفره برآورد شده که نسبت به بهار ۱۳۹۷، افزایشی حدود ۲۰۰ هزار تومان داشته است. باید توجه داشت که ۲۰۰ هزار تومان افزایش در هزینه سید خط فقر، برای فقرا رقم بسیار قابل توجهی است زیرا به طور معمول مشاغل این گروه‌های درآمدی در دسته مشاغل با بهره‌وری پایین یا درآمد ثابت قرار دارد که به سختی افزایش درآمد در آن‌ها رخ خواهد داد.

نرخ رشد فقر کجا بیشتر است؟

بیشترین نرخ رشد خط فقر در تابستان ۱۳۹۷ نسبت به تابستان ۱۳۹۶، در خوشه سبز رنگ که در رده سوم رقم خط فقر است رخ داده‌است یعنی استان‌های مرکزی، آذربایجان غربی، کردستان، بوشهر، هرمزگان، گیلان، اصفهان، همدان، زنجان، قزوین، مازندران، گلستان،   لرستان، خراسان‌شمالی،  سیستان و بلوچستان ،سمنان و شهرستان‌های اهواز، اصفهان، تبریز.

خط فقر برای استان های موجود در این خوشه در تابستان ۱۳۹۷ به یک میلیون و چهارصد و هشتاد و نه هزار تومان رسیده که رشد  ۲۵.۸ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل داشته است.