هلدینگ چندملیتی خدمات مالی کشور سوئیس با نام “کردیت سوییس گروپ”، آبان ماه هر سال گزارشی درباره وضعیت توزیع ثروت در جهان منتشر می‌کند. داده‌های این گزارش در محافل بین‌المللی بسیار حائز اهمیت است تا جایی که تحلیل داده‌های این گروه در کتاب “نابرابری جهانی، رویکردی نو برای عصر جهانی‌شدن” و تشریح عوامل بدخیم و خوش‌خیم موثر بر نابرابری، برای نویسنده این کتاب یعنی برانکو میلانوویچ” جایزه “لئونتیف” برای کمک به پیشبرد علم اقتصاد را در سال ۲۰۱۷ به همراه آورد.
امین مالکی عضو هیأت‌علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی تحلیل خود را از تازه‌ترین نسخه منتشرشده این گزارش در سال ۲۰۱۶ در اختیار حکاک قرار داده‌است.
مردم کدام کشورها ثروتمندتر و کدام فقیرتر شدند؟
بر اساس این گزارش، در سال ۲۰۱۶ ژاپن با ۳۹۰۰ و آمریکا با ۱۷۰۰ میلیارد دلار افزایش در ثروت شهروندان خود، برندگان اصلی اقتصاد جهانی بوده‌اند. همچنین پنج کشور نیوزلند، هنگ‌کنگ، چک، اندونزی و ایرلند در مجموع هر یک با بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار افزایش ثروت در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند. بازندگان اصلی در اقتصاد جهانی نیز چینی‌ها و انگلیسی‌ها هستند. مردم انگلیس در نتیجه خروج از اتحادیه اروپا و تصویب برگزیت نزدیک به ۱۵۰۰ میلیارد دلار و مردم چین در نتیجه کاهش ارزش دلار و نزول شاخص قیمت بازار سهام، بالغ بر ۶۸۰ میلیارد دلار از ثروت خود را از دست داده‌اند.
این گزارش همچنین تخمین می‌زند با در نظر گرفتن شاخص ثروت خانوارها، دارایی خانوارها در اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۱ با دارایی آمریکایی‌ها در سال ۲۰۰۵ برابری می‌کند و دارایی مردم چین در سال ۲۰۲۱ مشابه وضعیت دارایی آمریکایی‌ها در سال ۱۹۹۰ خواهدبود. به عبارت روشن‌تر، اروپا ۱۶ سال و چین ۳۱ سال از آمریکا به لحاظ شاخص ثروت خانوار عقب هستند.
سرانه ثروت هر ایرانی چقدر است؟
صرف‌نظر از این آمارهای جالب درباره اقتصاد جهانی، گزارش «ثروت جهان» نکات قابل توجه‌ای نیز در خصوص ایران دارد.
تولید ناخالص داخلی سرانه هر فرد بزرگسال در ایران در سال ۲۰۱۶ برابر با ۱۰,۶۹۳ دلار و ثروت سرانه هر فرد بزرگسال ۳,۹۵۵ دلار اعلام شده که نشان‌دهنده دو واقعیت مهم است؛ نابرابری شدید درآمدی در کشور و فقدان ابزارهای بکارگیری ظرفیت ها برای خلق ثروت. برای دستیابی به تصویر روشنی از درآمد و ثروت سرانه در ایران کافی است به عنوان مثال به کره‌جنوبی نگاه کنیم؛ درآمد سرانه در این کشور حدود ۳۷ هزار دلار اما ثروت سرانه ۱۵۹ هزار دلار است.
با شاخص ثروت سرانه افراد بزرگسال، اوضاع مردم ایران بسیار نامطلوب بنظرمی‌رسد اما اگر شاخص تولیدناخالص داخلی سرانه هر بزرگسال را در نظر بگیریم، در سال ۲۰۱۶ این شاخص در ایران، مشابه عراق و چین است. هر فرد بزرگسال در ترکیه و روسیه ۲ برابر، در کره‌جنوبی ۳ برابر، در عربستان و سرزمین‌های اشغالی ۴ برابر، در ژاپن ۶ برابر، در کویت و آمریکا ۷ برابر و در امارات ۹ برابر هر ایرانی، سرانه داشته‌اند.
جهش قیمت ارز با ثروت مردم ایران چه کرد؟
با روی کار آمدن دولت نهم روند نزولی کاهش سرانه ثروت به لحاظ مالی و غیرمالی (به دلار) آغاز شد و تا شروع دولت یازدهم ادامه پیدا کرد. تشدید تحریم‌ها در سال ۲۰۱۲ و پرش نرخ ارز در این سال اثر مخربی بر سرانه ثروت مردم ایران گذاشت و آن را تنها طی دو سال از ۹,۲۰۷ دلار به ۴,۳۰۶ دلار تنزل داد.
از ابتدای دولت یازدهم این روند تقریبا متوقف و در سطح ثابتی حدود ۴۰۰۰ دلار این سرانه حفظ شده‌است(۱۰۰۰ دلار مالی و ۳۰۰۰ دلار غیرمالی). به عبارت دیگر سرانه ثروت مردم ایران در دو دولت محمود احمدی‌نژاد از سطح کشورهای روسیه، مراکش و پاراگوئه به سطح سرانه کشورهایی مانند هند، سریلانکا و هائیتی سقوط کرد.
سقوط شاخص ثروت مردم ایران با پرش نرخ ارز
مردم ایران در کدام دهک درآمدی جهان قرار دارند؟
نکته قابل توجه دیگر در این گزارش، سهم هر کشور از ده دهک درآمد جهانی است. ایران یکی از بزرگترین قشرهای متوسط درآمدی در جهان را دارد و ۲ درصد کل دهک ششم متعلق به ایران است. چنانچه جمع دو دهک ۵ و ۶ را به عنوان گروه متوسط تعریف کنیم، طبقه متوسط ایران به لحاظ ثروت، رتبه دهم در دنیا را از آن خود کرده‌است.
به لحاظ شاخص ثروت، آمریکا در سال ۲۰۱۶ به عدد ۸۴,۷۸۴ میلیارد دلار رسیده که ۳۳ درصد کل ثروت جهان است. میزان ثروت ایران در همین سال ۲۱۹ میلیارد دلار برآورده شده‌است. اگر شاخص نسبت ثروت را به عنوان شاخص مقایسه اندازه دو اقتصاد در نظر بگیریم، به این نتیجه می رسیم که اقتصاد ایران ۰٫۲۵ درصد اقتصاد آمریکا است.
این تفاوت در ثروت میان دو کشور آمریکا و ایران نشان‌می‌دهد، تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران توانسته‌اند در برجام، کشوری را به پذیرش خواسته‌های ملت خود متعهد کنند که اقتصادش چنین فاصله معناداری با ایران دارد.
